ماتریس SPACE چیست و کاربرد آن جهت ارزیابی موقعیت و اقدام استراتژیک سازمان (SPACE Matrix)

ماتریس SPACE  که مخفف (Strategic Position & Action Evaluation Matrix) می باشد تکنیک با ارزشی برای تحلیل وضعیت رقابتی یک شرکت است. در این روش دو بعد داخلی قدرت مالی و مزیت رقابتی و دو بعد  خارجی قدرت صنعت ( بازار ) و ثبات محیطی مورد توجه قرار گرفته و بر اساس آن استراتژی رقابتی آن بنگاه تحلیل می گردد.

مکتب موقعیت یابی و جایگاه ماتریس SPACE

مکتب موقعیت یابی که یکی از مکاتب دهگانه استراتژی است متاثر از تفکرات مایکل پورتر می باشد که تحلیل موقعیت بازار را اصل اساسی در تدوین استراتژی کارامد می داند در این مکتب ،استراتژی ها با توجه به تجزیه وتحلیل موقعیت های استراتژیک تدوین می شوند این مکتب به  فرصت ها و موقعیت استراتژی بیش از فرایند تدوین استراتژی تاکید می کند و سعی می کند با تجزیه و تحلیل علمی موقعیت استراتژیک سازمان و قضاوت شهودی، استراتژی های مناسب را طراحی و اجرا نماید، ابزار تحلیل استراتژی که این مکتب از آن استفاده می کند تحلیل SPACE است.
ارزیابی سیستماتیک از عوامل بیرونی شامل جذابیت صنعت و ثبات محیطی و عوامل درونی شامل مزیت رقابتی و قوت های مالی ارائه نموده و بر اساس آن موقعیت های استراتژیک چهارگانه را شناسائی می نماید.

در این ماتریس محور عمودی بعد داخلی و محور افقی بعد محیطی کسب و کار را تجسم می نماید. برای استفاده از این ماتریس از تعدادی از ویژگی ها که بتواند معرف قدرت صنعت، ثبات محیط، قدرت مالی و مزیت رقابتی باشد استفاده شده و به هر یک وزن و نمره اختصاص داده می شود ( مثبت برای مشخصه های قدرت مالی و توان صنعت و منفی برای مزیت رقابتی و ثبات محیط ) سپس نمرات مندرج برای هر محور جمع شده و در ماتریس نقطه یابی می گردد. محل نقطعه تحلیلی بر روی نمودار بیان گر یکی از چهار رویکرد استراتژیک، تهاجمی، رقابتی، محافظه کارانه و تدافعی خواهد بود که هر کدام از این چهار رویکرد نیز به چند استراتژی مواجهه با بازار قابل تقسیم بندی خواهد بود.

کاربرد ماتریس SPACE

تحلیل SPACE یک ارزیابی سیستماتیک از منظر 4 بعد کلیدی است که بین عوامل درونی و بیرونی تعادل ایجاد می کند و تعیین کننده‌ زمینه کلی استراتژی است:

عوامل درونی:
• مزیت رقابتی
• نقاط قوت مالی

عوامل خارجی:
• جذابیت صنعت
• ثبات محیطی

با ترکیب عوامل در نظرگرفته شده در هر نمودار از شکل کلی ماتریس SPACE، چارچوب کلی آنچه که باید در برنامه استراتژیک انجام شود، به ما نشان داده می شود. ابعاد در یک جهت با هم هماهنگ می شوند که در ابتدا به نظر عجیب است، اما منطقی می باشد. زیرا دو دسته از عوامل بعنوان نقاط قوت در نظر گرفته می شوند (نقاط قوت مالی FC و نقاط قوت صنعت IS) و به عنوان عاملی مثبت ارزیابی می شوند.
درحالی که دو دسته دیگر (مزیت رقابتی CA و ثبات محیطیES) بصورت بالقوه ضعف در نظر گرفته می شوند و به عنوان عاملی منفی ارزیابی می شوند. منطقی است که نقاط قوت مالی برای جبران کردن عدم ثبات محیطی لازم است. بیشتر مشکلات در محیط آینده، استدلال شرایط آینده است و آنچه مهم تر است، داشتن نقاط قوت مالی می باشد. جذابیت صنعت و مزیت رقابتی بعنوان منابع بالقوه برای سودآوری بیشتر درنظر گرفته شده است که اگر هر دو متناسب با کسب و کار باشد، نتایج بسیار خوب است و اگر هر دو نامتناسب باشند، از اینرو کسب و کار دچار مشکل است.

تعیین امتیازات تحلیل SPACE

هر عامل در ماتریس ارزیابی اقدام و موقعیت استراتژیک میتواند به سرعت مورد قضاوت قرار گیرد، اما مزیت آن در بررسی تمام جزئیات آن است. عوامل زیادی وجود دارد که میتوان مطرح کرد و هر صنعت زمینه‌های کلیدی خودش را دارد که باید در ارزیابی تفصیلی SPACE در نظر گرفته شود. عوامل معدودی مطرح شده است که به شما آنچه را که در یک تحلیل SPACE لازم است را در ذیل لیست کرده است.

عوامل تحلیل SPACE برای نقاط قوت مالی (FS)
• سود فروش
• بازگشت دارائی
• جریان نقدینگی
• کارائی
• شدت سرمایه در گردش

عوامل تحلیل SPACE برای مزیت رقابتی
• سهم بازار
• کیفیت
• وفاداری مشتری
• سطوح هزینه
• دامنه محصول

عوامل تحلیل SPACE برای جذابیت صنعت
• پتانسیل رشد
• مراحل چرخهی زندگی
• موانع ورود
• قدرت مشتری
• ذخایر

عوامل تحلیل SPACE برای ثبات محیطی
• عدم اطمینان سیاسی
• نرخ بهره
• تکنولوژی
• دوره‌ی زمانی
• برآمدهای محیطی

تفسیر نمودار ماتریس SPACE

SPACE ماتریس ارزیابی اقدام و موقعیت استراتژیک (ماتریس SPACE) راهنمائی مفید برای تصمیم گیری در مورد استراتژی هایی است که برای موقعیتهای متفاوت فراهم می شوند. ماتریس SPACE برای هر کسب و کار به بر اساس چهار بُعد مشخص می شود:
الف) جذابیت صنعت
ب) ثبات محیطی
ج) مزیت رقابتی
د) نقاط قوت مالی

استراتژی‌های حاصل بر اساس این ابعاد میتواند به صورت موارد ذیل باشد:
• استراتژی تهاجمی
• استراتژی تدافعی
• استراتژی محافظه‌کارانه
• استراتژی رقابتی